Leiden nieuwe ICT-technieken echt tot nieuwe vragen en methoden binnen het Geesteswetenschappelijk onderzoek?  Op wat manieren kunnen bibliotheken en andere aanbieders van digitale informatie dit nieuwe type van onderzoek het beste ondersteunen? Op 8 en 9 juni hebben ca. 150 Geesteswetenschappers, bibliotheekmedewerkers en IT-specialisten zich gebogen over deze vragen tijdens het Digital Humanities Benelux congres, dat dit jaar werd georganiseerd aan de Universiteit van Antwerpen.

De opening keynote werd verzorgd door Will Noel van de universiteit van Pennsylvania. Hij ging in op een project waarin hij een palimpsest met, in de onderste laag, een aantal teksten van Archimedes via digitale en chemische technieken heeft onderzocht. Hij pleitte in zijn lezing vooral voor het vrijelijk delen van onderzoeksdata, onder het motto “If you have sexy data, make them promiscuous”. Peter Robinson betoogde grotendeels hetzelfde in zijn lezing over de verschillende digitale edities die hij heeft verzorgd: “Your interface is everyone else’s enemy” en het werk dat voor een kritische editie is verzet wordt pas echt herbruikbaar wanneer afbeeldingen en gecodeerde teksten openlijk worden gedeeld.

Jesper Verhoef en Melvin Wevers, beiden van het onderzoeksproject Translantis, gaven een presentatie over The Digital Humanities Cycle. De onderzoekscyclus bestaan uit activiteiten als zoeken, analyseren, het leren werken met een tool, het voorbereiden van data en het kritisch evalueren van resultaten. Zij benadrukten dat er over het algemeen niet één onderzoekstool bestaat die een onderzoeksvraag kan beantwoorden. Iedere tool heeft zijn beperkingen. Vaak moeten er verschillende tools worden gecombineerd, of moeten bestaande tools worden aangepast.

Inger Mees van de Vrije Universiteit presenteerde over haar onderzoek naar de herkenning van emoties in teksten. Op basis van een nieuwe semantic tagger zijn binnen een corpus van ca. 300 Nederlandstalige toneelstukken de verschillende emoties die worden uitgedrukt beschreven. Tijdens een sessie over Digitization and Exogenesis liet Ronan Crowley (Universiteit van Passau) zien dat grote tekstverzamelingen (Large Scale Digitisation Inititiatives of LSDIs) zoals het Google Books corpus van groot belang kunnen zijn bij onderzoek naar intertextualiteit, allusies en citaten. Antal van den Bosch, ten slotte, heeft onderzoek gedaan naar teksten waarin dromen worden beschreven (ontleend aan Dreambank). Van den Bosch wilde weten wat de karakteristieke kenmerken zijn van deze teksten. Het onderzoek begon met het toepassen van vele verschillende technieken  (“shoot with many guns”), waaronder n-gram analysis, topic modeling, text classification en discourse coherence measures. Uiteindelijk bleek Topic Modelling de meest relevante resultaten op te leveren. Ik heb zelf een presentatie gegeven over de visualisatietechnieken die ik heb toegepast tijdens mijn onderzoek naar poëzie.

In een aantal andere verslagen van congres werd aangegeven dat het congres vooral ging over de methodologie en veel minder over de nieuwe geesteswetenschappelijke inzichten die deze methoden kunnen opleveren. Tijdens het congres werden, zoals wel vaker het geval is, vooral de positieve aspecten van onderzoeksprojecten gepresenteerd. Voor bibliotheekmedewerkers die dit type van onderzoek willen ondersteunen was het daarom lastig om vast te stellen waar nog uitdagingen liggen, en waar daadwerkelijk behoefte aan bestaat. Wat wel duidelijk werd is dat er heel veel wordt geëxperimenteerd met verschillende onderzoekstools. Onderzoekers moeten vaak veel tijd investeren in het leren werken met deze nieuwe technieken. Meer gerichte informatie over de mogelijkheden en de beperkingen van specifieke tools ontbreekt heel vaak, en veel onderzoekers kunnen gebaat zijn bij een betere ondersteuning bij het gebruik van de beschikbare tools.

Het DH Benelux congres zal volgend jaar plaatsvinden op 9 en 10 juni, in Belval in Luxemburg.

Op 20 mei vond in de Royal Society in London een workshop plaats van de UKSG. De workshop is bijgewoond door vertegenwoordigers van universiteitsbibliotheken en van uitgevers, en vanuit beide perspectieven werd er ingegaan op de vele uitdagingen die het publiceren in open access publiceren met zich mee brengt.

In de UK hebben op dit moment vrijwel alle wetenschappers te maken met de verplichting om hun publicaties openbaar beschikbaar te stellen. In het in 2012 verschenen rapport van Janet Finch werd een duidelijke voorkeur uitgesproken voor Gold OA, en deze aanbeveling is hierna overgenomen in het beleid van de RCUK, een organisatie die de werkzaamheden van Britse subsidieverstrekkers op een nationaal niveau coördineert. Een tweede belangrijke ontwikkeling is dat open access ook een belangrijk onderdeel is geworden van het in 2014 gelanceerde Research Excellence Framework (REF), een systeem voor de evaluatie van de kwaliteit van onderzoek aan Britse universiteiten. De uitkomsten van de REF bepalen voor een groot deel ook de toewijzing van onderzoeksgelden. Vanaf 2016 worden alleen de open access publicaties meegewogen in de evaluatie.

Britse universiteiten proberen hun auteurs momenteel zo goed mogelijk te ondersteunen bij het voldoen aan al deze verplichtingen, en deze ondersteunende werkzaamheden zijn vaak ondergebracht bij bibliotheken. Het ondersteunen van OA is echter voor veel bibliotheken een relatief nieuwe taak, en veel bibliotheken ondervinden dan ook problemen bij het uitwerken van goede procedures. Tijdens de workshops werden er ervaringen en best practices gedeeld van, onder meer, de Universiteit van Liverpool, Saint Andrews en Glasgow. Er zijn duidelijk een aantal problemen waar alle instellingen mee kampen. Vaak ontbreekt er een volledig overzicht van wat er daadwerkelijk wordt gepubliceerd. Wanneer er voor APCs moet worden betaald is vaak ook onduidelijk hoe deze kunnen worden gefinancierd. De RCUK en de Wellcome Trust hebben beide ‘block grants’ beschikbaar gesteld aan universiteiten, maar het is vaak lastig om te bepalen hoe dit geld moet worden verdeeld onder alle auteurs. Bij het ondersteunen van het publicatieproces moet er veel informatie worden beheerd over, onder meer, de artikelen zelf, de financierders, de licenties, de uitgeverijen, en de status van de financiele transacties. Er zijn momenteel nog geen goede systemen voor het beheer van deze gegevens, en veel universiteiten werken met omvangrijke Excel-bestanden.

Ook voor uitgevers levert OA ook veel uitdagingen op. Tijdens de workshop waren er presentaties van SAGE en IOP publishers. Voor internationale uitgevers is het vaak lastig om een uniform beleid op te stellen, omdat er in verschillende landen vaak specifieke regels met betrekking tot open access. OA levert ook veel meer administratie op. Terwijl er bij de afhandeling van abonnementen meestal één invoice per tijdschift was, moet er bij Gold OA vaak voor ieder individueel artikel een factuur worden opgesteld. Voor uitgevers is het vaak ook onduidelijk wie hun eerste aanspreekpunten zijn. Zij kunnen de besprekingen over artikelen voeren met de auteurs zelf, maar ook met bibliotheken of met Research Support Offices. In toenemende mate maken universiteiten ook gebruik van de diensten van tussenpartijen zoals Open Access Key, JISC APC, Swets en EbscoAdvantage.

Een van de meest inspirerende presentaties van de dag werd gehouden door Susan Ashworth van de Universiteit van Glasgow. In totaal werken er in Glasgow 3 fte aan het ondersteunen van Open Access. Door de bibliotheek is er een vast e-mail-adres aangemaakt waar auteurs informatie over hun geaccepteerde artikel naar toe kunnen sturen. De bibliotheek draagt hierna zorg voor het volledige publicatieproces. Er wordt beoordeeld of het artikel in Green of in Gold moet worden gepubliceerd, en of de betaling van APCs wel of niet nodig is. Glasgow heeft een verrijkt repositorium ingericht, waarin niet alleen informatie over publicaties, maar ook gegevens over subsidiverstrekkers en licenties wordt bewaard.

Binnen de UBL loopt er momenteel een project waarin wordt onderzocht hoe open access beste kan worden ondersteund binnen de Universiteit Leiden, en het bezoek aan deze workshop heeft dan ook veel inspiratie opgeleverd!