Een kort overzicht:
De Bibliothekartag is het grootste Duitse (en Duitstalige) congres voor bibliothecarissen. Het is ieder jaar een drukte van belang en met 4 dagen lang de hele dag door 20 (!) parallelsessies is het soms lastig te bepalen waar je aandacht naartoe moet. Ik bezocht de Bibliothekartag als I&P’er, maar nog meer als lid van het Innovatieteam.

Sommige thema’s werden net als in 2017 weer veel besproken. Denk bijvoorbeeld aan de ‘bibliotheek der dingen’, MakerSpaces (bijv. iLab, virtual reality, etc), en er ging zoals ieder jaar weer veel aandacht naar bibliotheekopleidingen. Meer focus dan vorig jaar lag er op Gamification binnen bibliotheken.

Een speciaal thema dit jaar was populisme en omgang met extreemrechts in de huidige bibliotheekwereld. Dit thema werd ondersteund door een aantal lezingen over de geschiedenis van nationaal-socialisme en roofkunst ten tijde van de Tweede Wereldoorlog specifiek met betrekking op bibliotheken. Ook was er tijdens de conferentie een tentoonstelling te vinden over “Berliner Bibliotheken im NS”.

Uitwisseling Nederland-Duitsland 2019-2021

Na Spanje en Turkije is op dit moment de Verenigde Staten partnerland van BID (Bibliothek & Information Deutschland – de vereniging voor de bibliotheek- en informatietak). Aan het begin van het congres werd aan de buitenlandse gasten alvast een tipje van de sluier opgelicht (en aan het einde van het congres werd het nog een keer groot aangekondigd): In de periode 2019-2021 is het de beurt aan Nederland. Welke kansen liggen hier voor de UBL?

Met het partnerprogramma wordt een meerjarige samenwerking onderstreept. Partnerschap bestaat uit dialoog-, netwerk- en uitwisselingsactiviteiten. De VS neemt als gast- en partnerland bijvoorbeeld deel aan Duitse congressen en Duitse bibliotheekprofessionals aan evenementen van de ALA (American Library Association).

BID stelt geld beschikbaar voor studietours en congresbezoeken, zowel voor buitenlanders naar Duitsland als andersom. Zie bijvoorbeeld Bibliothek & Information International (BI-International) en BII Stories.
Bij de introductie van het partnerschap legde BID veel nadruk op deze subsidies, er wordt nu namelijk nog niet veel gebruik van gemaakt.

Het partnerschap wordt gecoördineerd vanuit FOBID – Netherlands Library Forum en de KB. Zij willen een actieve, betrokken uitwisseling met Duitsland opzetten, waarbij met name bottom-up initiatieven aangemoedigd worden.

Het partnerschap gaat officieel van start op de 108. Bibliothekartag, die plaatsvindt van 18-21 maart in Leipzig. (Direct daarop aansluitend is de Buchmesse van 21-24 maart.)

Augmented Library

Arbeiten mit Apps: Augmented Library. Konzeption einer App für die Heinrich-Böll-Bibliothek in Berlin-Pankow

Linda Freyberg van de Heinrich-Böll-Bibliothek introduceert het project MyLibrary – een augmented reality app voor de bibliotheek. De app is bedoeld voor kinderen, maar als we kijken naar hoeveel studenten bijvoorbeeld Pokémon GO spelen, zou dit ook voor studenten prima kunnen werken.

De MyLibrary app is detectivespel waarmee kinderen spelenderwijs kennis maken met de bibliotheek. Door het scannen van een ‘beacon’ in de bibliotheek – bijvoorbeeld de uitleenmachine – met de app krijgt men op het scherm van de telefoon een karaktertje te zien in de bibliotheekomgeving (het ‘augmented reality’ aspect). Het karakter uit het spel geeft een uitleg over de bibliotheekapparatuur én hints om het mysterie op te lossen. Doorgaans moet men daarna op zoek naar het volgende ‘beacon’.

De bibliotheek gebruikt een content management system voor het selecteren van de beacons, de tekst en titel van de beacon, of de beacon actief of inactief is, en de actie die er moet plaatsvinden. Ook kunnen er afbeeldingen (het ‘augmented reality’ gedeelte) getoond worden. Beacons kunnen toegewezen worden aan specifieke ’tours’ of verhalen. Interactieve mogelijkheden van de app zijn het creëren van augmented reality, het maken van een spel, QR-codes en quizzes.

Freyberg geeft aan dat bij het inventariseren of een app interessant is voor een bibliotheek nagedacht moet worden over de doelgroep (in ons geval studenten), dat het léuk moet zijn (een spelelement) en ook vooral een (onderzoeks)partner (een bedrijf dus) waarmee je samen kunt werken. Met name dat laatste punt wordt door Freyberg benadrukt. Zij werken samen met een bedrijf dat dit soort apps met enige regelmaat creëert voor musea en bibliotheken. Ook moet rekening gehouden worden met het feit dat augmented reality locatiegebonden is – de app kan dus niet kant en klaar gekocht/aangeleverd worden, of op meerdere locaties werken zonder de app locatiespecifiek in te vullen.

Robots in de UB?

Robotics in der Stadtbibliothek Köln zwischen Medienkompetenz und gesellschaftlichem Diskurs
In de stadsbibliotheek van Keulen heeft men Nao (een minirobot) rondlopen. Bettina Scheurer legt uit dat met Nao voor kinderen en jongeren programmeerworkshops worden aangeboden. Het idee is dat de bibliotheek er niet is als extra school, maar om plezier te maken (en zo al spelend te leren). De workshops worden op een slimme manier gemarket waardoor ze interessant zijn voor alle kinderen/jongeren (dus ook meisjes!). Nao wordt ook gebruikt om de aandacht van media te trekken, waarmee de bibliotheek vervolgens extra focus wil leggen op STEM-vakken (Science, Technology, Engineering en Mathematics) (wederom óók voor meisjes).

Einsatz humanoider Roboter am Beispiel von Wildau: Möglichkeiten und Grenzen
Bij de bibliotheek van de Technische Hogeschool van Wildau loopt een soortgelijke (maar grotere) humanoïde robot rond: Pepper. Pepper wordt net als in Keulen gebruikt om te leren programmeren, maar óók functioneel: Pepper moet bijvoorbeeld rondleidingen gaan geven aan bibliotheekbezoekers en de weg kunnen wijzen (dat wil zeggen, antwoord kunnen geven op vragen zoals “waar is de WC?”). Er zijn nog wel wat uitdagingen: Het uitstippelen en programmeren van begaanbare routes voor Pepper kent nog wat obstakels. Pepper heeft bijvoorbeeld moeite met lichtintensiteit (Pepper kan als het schemerig is bijvoorbeeld denken dat het nacht is) en het zien van diepte.
Voor wie is Pepper eigenlijk leuk, komt de vraag uit het publiek. Voor de bibliotheekmedewerkers zelf of voor het publiek? De bedoeling is dat Pepper echt een aantal tijdrovende taken van de bibliotheekmedewerkers gaat overnemen (zodat zij niet steeds de vraag “waar is de WC?” hoeven te beantwoorden).
Op de vraag of het het geld waard is, antwoordt presentator Frank Seeliger positief. Met als kanttekening dat de kosten voor Pepper al snel in de tienduizenden euro’s kunnen lopen.

Hase und Igel. Wenn Helfer in die Jahre kommen
Tenslotte introduceert Eckart Schultz van de Humboldt-universiteit in Berlijn met duidelijk veel liefde “Haas” en “Egel”, twee boekentransportrobots die al 15 jaar in hun universiteitsbibliotheek vertoeven. Ze zijn zozeer onderdeel van de bibliotheek dat ze echt bij hun naam genoemd worden en er over hen gepraat wordt als ‘de dieren’. De twee absoluut níet humanoïde robots hebben sensoren, eigen laadstations (‘slaapplekken’ van waar ze ’s ochtends ‘ontwaken’), ze kunnen boekenkratjes lezen dmv de barcodes, en kunnen de boekenkratten vervolgens over drie verdiepingen leveren.
De robots kennen inmiddels wel wat ouderdomskwaaltjes. Ze ‘zien’ bijvoorbeeld niet meer zo goed, of proberen tegelijkertijd dezelfde krappe lift te nemen. Vrijwel alle kwaaltjes zijn op te lossen door de bibliotheekmedewerkers zelf. De robots doen in principe de hele levering van boekenkratten zelf, maar kunnen ook handmatig bestuurd worden.

Vervangen Haas en Egel mensen? Schultz antwoordt hierop met een stellige ‘nee’. De boeken ruimen zichzelf tenslotte nog steeds niet op. Wat ze wel doen is zwaar sjouwwerk uit handen nemen en de kratten verplaatsen zodat medewerkers dat niet hoeven te doen.

(Foto via de site van de Universitätsbibliothek Humboldt-Universität zu Berlin)

Podcastende bibliotheek

Podcasting in Bibliotheken: Audiobeiträge der Staatsbibliothek zu Berlin
De Staatsbibliothek zur Berlin heeft sinds een jaar haar eigen podcast, “Stimmen der Bibliothek”. In deze podcast worden allerlei aan de bibliotheek gerelateerde thema’s behandeld, zoals een kijkje achter de schermen en interviews met experts. De podcast is toegankelijk via de gebruikelijke podcast apps en via het blog van de Staatsbibliothek. De podcast ondersteund public relations en beslaat actuele thema’s.

Zora Steiner legt uit hoe het maken van een podcast in zijn werk gaat:
Ter voorbereiding heeft ze veel podcasts geluisterd, omdat het van belang is bekend te zijn met het medium. Verder is ze op zoek gegaan naar interessante onderwerpen voor de SBB podcast, heeft ze vooronderzoek gedaan en is ze op zoek gegaan naar gesprekspartners. Ook technisch komt er wat voorbereiding bij kijken, nl. het vinden van een akoestisch geschikte ruimte en het opzetten van de techniek om de podcast op te nemen.
De opname bestaat doorgaans uit een inleiding en een outline, het uitspreken van twijfels en het kritisch doorvragen over een onderwerp. De hardware die Steiner gebruikt bestaat uit een Zoom H6 met één koptelefoon en één microfoon per persoon. Verder is een laptop noodzakelijk. Voor software maakt ze gebruik van Ultraschall/Reaper, WordPress en Podlove voor het verspreiden van de podcast en een podcastnetwerk.
Voor de productie moet metadata opgesteld worden, er moet geknipt worden in het audiomateriaal, er moet een intro/outro toegevoegd worden, het volume moet in orde zijn en uiteindelijk wordt de podcast geupload en via het blog gedeeld. Voor de toekomst wil SBB kijken of de podcast ook gebruikt kan worden bij online tentoonstellingen en rondleidingen.

Uit het publiek komt de vraag hoe vaak de podcast wordt beluisterd. Doorgaans krijgt de podcast tussen de 200 a 300 downloads per aflevering – de best beluisterde aflevering heeft 700 downloads. De eerste aflevering was ongeveer 15 minuten lang, de rest tussen de 30 en 60 minuten. Op de vraag hoe lang het duurt voordat een idee uitgewerkt is en als podcast beschikbaar is, legt Steiner uit dat dit al binnen een dag zou kunnen. Zelf heeft ze voor het oorspronkelijke project (5 afleveringen) 2 weken de tijd gehad. Je moet ook bedenken dat er tijd gaat zitten in een concept, het maken van een logo, een jingle, etc.
Hoe spontaan en/of gescript zijn de afleveringen? Steiner geeft aan dat ze geïnspireerd was door de opzet van Radiolab (een bekende podcast). Je moet je goed voorbereiden, zorgen dat je op de hoogte bent van het onderwerp, dat je genoeg vragen hebt voorbereid, dat er een outline ligt en dat er geen stiltes vallen. Het moet gescript zijn maar zéker niet te streng, het moet niet klinken alsof het opgelezen wordt. Eigenlijk probeer je ondanks alles zo flexibel mogelijk te zijn.