Er vonden ook bijzondere ontmoetingen plaats tijdens de week…
Van 28 september tot en met 2 oktober vond in Granada de Digital Heritage Conference 2015 plaats. De conferentie werd dit jaar pas voor de tweede keer gehouden, maar toch lijkt het nu al een vaste waarde te zijn geworden in de wereld van het digitale erfgoed. Nergens komen er dan ook zoveel verschillende mensen bijeen die zich met één en hetzelfde onderwerp bezighouden. Je vindt er conservatoren, onderzoekers, beleidsmakers en ontwikkelaars uit de universitaire wereld, bibliotheken, musea, archeologische diensten en archieven uit meer dan 40 landen. Tegelijk met het congres vindt er ook een expo plaats, met stands van (non-)profit bedrijven die zich bezig houden met onderwerpen als augmented reality, serious gaming, digitale reconstucties en OCR. Wil je dus in een kleine week op de hoogte raken van de nieuwste ontwikkelingen in het veld, en in contact komen met collega’s uit de hele wereld, dan is dit de plek waar je moet zijn.
De conferentie vond dit keer plaats in het Parque de las Ciencias, net buiten het centrum van Granada en het programma richtte zich op 5 deelonderwerpen:
- Digitisation and Acquisition
- Computer Graphics and Interaction
- Analysis and Interpretation
- Theory, Methodologies, Preservation and Standards
- Digital Heritage Projects and Applications.
Het beursterrein
Dit betekent dat er veel hippe, grote projecten werden gepresenteerd die niet zozeer op de bibliotheek betrekking hebben, maar wel een goed overzicht bieden van waar onderzoekers op dit moment mee bezig zijn. Goed voorbeeld hiervan is het project Etruscan VR experience, waarvoor enkele hologrammen zijn ontwikkeld, maar er was bijvoorbeeld ook een presentatie over opblaasbare koepels waarmee bezoekers virtual reality reconstructies kunnen ervaren.
Ook was er veel te zien en te horen over de ontwikkelingen op het gebied van 3D scanning en -printing. Zo was de Leuvense hoogleraar Luc van Gool uitgenodigd voor een keynote over zijn bijdrage aan de ontwikkeling van 3D scanners. De door hem gebouwde portable light dome werd in eerste instantie vooral gebruikt voor wetenschappelijke analyse en presentatie van archeologische objecten, ivoren, munten en fossielen, maar kent inmiddels een veel bredere toepassing. Zo is de scanner met succes ingezet voor de digitalisering van de geborduurde boekbanden van de UB Amsterdam. Van Gool vertelde dat de prijs van de scanner inmiddels is gedaald tot 10.000 EUR, waardoor deze vorm van digitalisering ook voor kleinere instellingen betaalbaar is geworden, vooral als men bereid is om de scanner met meerdere instellingen te delen. Tatjana Dzambazova van het bedrijf Autodesk ging in haar keynote nog veel verder. Haar doel is het ontwikkelen van open source software waarmee instellingen zelf op basis van Fotogrammetrie 3D reconstructies kunnen maken.
Steeds vaker worden bij het digitaliseren van erfgoed technieken gebruikt uit andere disciplines, zoals de geneeskunde en scheikunde. Denk bijvoorbeeld aan de CT-scan die wordt gebruikt om de binnenkant van mummies te bekijken en vast te leggen. OCT (Optische coherentietomografie) , een onderzoeksmethode die kan worden beschouwd als optisch equivalent van de echografie, is ontwikkeld voor het onderzoeken van o.a. netvliezen en bloedvaten, maar wordt momenteel gebruikt om de vezels van papier en perkament te analyseren. Marc Walton liet in een helder gebrachte presentatie zien op welke manier digitalisering was gebruikt bij het onderzoek naar de prenten van Gauguin, die autodidact was als prentmaker. Als experimenterend ontwikkelde hij geheel een eigen, onconventionele werkwijze, die tot op heden kunsthistorici voor raadsels stelde. Hij schreef ook een mooie blog over het onderzoek en die is hier te lezen.
Een spectaculair voorbeeld van de toepassing van nieuwe technieken is het Venice Time Machine Project. Het Archivo di Stato in Venetië bevat 80 km aan archief, dat te fragiel is om te hanteren en daarom ongeschikt voor digitalisering op conventionele wijze. Daarom wordt er nu geëxperimenteerd met röntgentechnieken, waarmee een gehele plank in 1 keer wordt opgenomen. De boeken hoeven dus niet van de plank te worden gehaald. Vervolgens worden de banden, pagina’s en recto en versozijden virtueel van elkaar gescheiden, zodat de tekst weer kan worden gelezen.
Wanneer je trouwens meer wilt weten over de verschillende technieken voor 3D-Digitalisering, waaronder bovenbeschreven technieken, maar ook laserscanning en structured light scanning, kun je terecht bij het Kennisdossier van DEN over dit onderwerp.
Bij sommige presentaties bekroop me wel het idee dat het vooral onderzoek om het onderzoek betrof en dat een praktische toepassing nog ver te zoeken is. Zo was er een presentatie over het automatisch clusteren van kleuren in middeleeuwse handschriften wat tot dusver nog weinig concreet resultaat had opgeleverd (blijkbaar werkt het kunsthistorisch oog in dit opzicht toch beter). In een ander onderzoek werd onderzocht of de computer kleuren op schilderijen kon herkennen aan de hand van 3D-scans. De conclusie was dat op dit moment 65 % van de analyses klopte en dat er nog werd gewerkt aan de accuratesse. Tja..
Vanuit de uitkijktoren op het congresterrein had je een prachtig uitzicht over de Sierra Nevada
.
Maar tegelijk laten deze presentaties goed zien waar het onderzoek naar toe gaat. Op dit moment is het technisch onderzoek al een onmisbaar onderdeel van de restauratie- en conserveringspraktijk geworden, en in de toekomst zullen ook steeds meer traditionele kunsthistorische technieken, zoals stilistische en iconografische analyse door de computer worden uitgevoerd.
De keynote van de voormalige directeur van het Alhambra Maria del Mar Villafranca Jimenez maakte duidelijk dat documentatie inherent is aan verantwoord restauratiebeleid. De technieken die we hiervoor gebruiken veranderen alleen voortdurend: van tekeningen, prenten en foto’s, tot digitale media. Tijdens de verschillende restauratiecampagnes voor het beroemde leeuwenhof heeft men telkens weer teruggegrepen op de foto’s, prenten en tekeningen die er door de eeuwen heen van de binnenplaats waren gemaakt. Voor de laatste campagne, die onder haar supervisie is uitgevoerd, heeft men zowel voor als na restauratie de leeuwenfontein 3D gedigitaliseerd. De scans waren niet alleen belangrijk tijdens het hele restauratietraject, maar zijn ook gemaakt als documentatie en ter verantwoording voor latere generaties.
Hoewel de presentaties over 3D-digitalisering en -printing, archeologie en architectuur het programma domineerden, kon je ook zonder problemen je dagen vullen met lezingen over 2D, archieven en bibliotheken. Zo schoof ik op de eerste dag aan bij een workshop over het UNESCO-PERSIST-project (Platform to Enhance the Sustainability of the Information Society Transglobally), mede georganiseerd door DEN directeur Marco de Niet. Het UNESCO-PERSIST project onderzoekt wereldwijde trends en ontwikkeling op het gebied van selectie van digitaal erfgoed collecties. In augustus 2015 zijn de Draft Guidelines for the selection of digital content for long-term digital preservation gepubliceerd. Doelstelling voor de langere termijn is het opzetten van pilots waarmee best practices kunnen worden verzameld voor zowel selectie als management van digital born bronnen. De workshop diende als een laatste check: zijn er nog zaken vergeten die zeker in de definitieve Guidelines moeten worden opgenomen?
Aan het werk tijdens de PERSIST workshop
Belangrijk discussiepunt was wat er in deze tijd van informatie-overvloed de moeite waard is om te bewaren en wat niet. Uit de laatste Enumerate enquete bleek dat nog maar heel weinig instellingen actief beleid voeren op de acquisitie van digital born materialen. Wat voor de gebruikers van de toekomst van waarde is en wat als afval kan worden beschouwd en weggegooid, is niet zo eenvoudig te voorspellen. Zo blijken de vele -op het eerste gezicht identieke en daarom nutteloze- foto’s die we delen op social media inmiddels gebruikt te worden voor allerlei typen onderzoek, zoals bijvoorbeeld het ijsverlies van gletsjers en ontbossing. Er werd ook regelmatig een vergelijking gemaakt met archeologie, waar afval als een belangrijke bron voor onderzoek wordt beschouwd. Maar waar vinden de schatgravers van de toekomst hun digitale afvalberg/schatkamer?
De lunchtent
Ook waren er verschillende presentaties over het interPARES Trust project. Vertrouwen, betrouwbaarheid en authenticiteit zijn belangrijke concepten in de digitale informatiewereld, denk aan issues rondom cybercrime, e-commerce, copyright en privacy. Adam Jansen presenteerde een conceptueel model (door hem object-oriented diplomatics genoemd) voor het behoud van de authenticiteit van digitale records, onafhankelijk van het systeem waarin ze zijn opgeslagen. Dit is onder andere toegepast in het open source programma Archivematica. Corinne Rogers presenteerde haar onderzoek naar de hulpmiddelen die archivarissen gebruikten om de authenticiteit van digitale records beoordeelden, en de manier waarop dit volgens henzelf eigenlijk gedaan zou moeten worden. Haar conclusie was dat authenticiteit en betrouwbaarheid meer wordt verondersteld, dan werkelijk technisch uitgevoerd. Doel van het InterPARES project is het ontwikkelen van beleid en procedures om dit te verbeteren.
Dankzij de parallelle sessies zat er altijd wel een lezing van je gading bij. Maar anders kon je natuurlijk altijd nog naar de beurs. De leukste stand was wat mij betreft die van Cultlab3D van het Fraunhofer institute in München. Zij ontwikkelden een 3D-digitaliseringsstraat voor het betaalbaar en op hoge snelheid verwerken van erfgoed. Deze video geeft een mooie indruk van het proces.
O ja, en natuurlijk werden we de hele week verwend met heerlijk eten, goede wijnen, Spaanse zon en leuke excursies, waaronder een rondleiding by night door het Alhambra. Jammer dat we twee jaar moeten wachten op de volgende Digital Heritage Conference. Er gaan geluiden dat die in 2017 in Amsterdam zal worden gehouden….