Leiden nieuwe ICT-technieken echt tot nieuwe vragen en methoden binnen het Geesteswetenschappelijk onderzoek?  Op wat manieren kunnen bibliotheken en andere aanbieders van digitale informatie dit nieuwe type van onderzoek het beste ondersteunen? Op 8 en 9 juni hebben ca. 150 Geesteswetenschappers, bibliotheekmedewerkers en IT-specialisten zich gebogen over deze vragen tijdens het Digital Humanities Benelux congres, dat dit jaar werd georganiseerd aan de Universiteit van Antwerpen.

De opening keynote werd verzorgd door Will Noel van de universiteit van Pennsylvania. Hij ging in op een project waarin hij een palimpsest met, in de onderste laag, een aantal teksten van Archimedes via digitale en chemische technieken heeft onderzocht. Hij pleitte in zijn lezing vooral voor het vrijelijk delen van onderzoeksdata, onder het motto “If you have sexy data, make them promiscuous”. Peter Robinson betoogde grotendeels hetzelfde in zijn lezing over de verschillende digitale edities die hij heeft verzorgd: “Your interface is everyone else’s enemy” en het werk dat voor een kritische editie is verzet wordt pas echt herbruikbaar wanneer afbeeldingen en gecodeerde teksten openlijk worden gedeeld.

Jesper Verhoef en Melvin Wevers, beiden van het onderzoeksproject Translantis, gaven een presentatie over The Digital Humanities Cycle. De onderzoekscyclus bestaan uit activiteiten als zoeken, analyseren, het leren werken met een tool, het voorbereiden van data en het kritisch evalueren van resultaten. Zij benadrukten dat er over het algemeen niet één onderzoekstool bestaat die een onderzoeksvraag kan beantwoorden. Iedere tool heeft zijn beperkingen. Vaak moeten er verschillende tools worden gecombineerd, of moeten bestaande tools worden aangepast.

Inger Mees van de Vrije Universiteit presenteerde over haar onderzoek naar de herkenning van emoties in teksten. Op basis van een nieuwe semantic tagger zijn binnen een corpus van ca. 300 Nederlandstalige toneelstukken de verschillende emoties die worden uitgedrukt beschreven. Tijdens een sessie over Digitization and Exogenesis liet Ronan Crowley (Universiteit van Passau) zien dat grote tekstverzamelingen (Large Scale Digitisation Inititiatives of LSDIs) zoals het Google Books corpus van groot belang kunnen zijn bij onderzoek naar intertextualiteit, allusies en citaten. Antal van den Bosch, ten slotte, heeft onderzoek gedaan naar teksten waarin dromen worden beschreven (ontleend aan Dreambank). Van den Bosch wilde weten wat de karakteristieke kenmerken zijn van deze teksten. Het onderzoek begon met het toepassen van vele verschillende technieken  (“shoot with many guns”), waaronder n-gram analysis, topic modeling, text classification en discourse coherence measures. Uiteindelijk bleek Topic Modelling de meest relevante resultaten op te leveren. Ik heb zelf een presentatie gegeven over de visualisatietechnieken die ik heb toegepast tijdens mijn onderzoek naar poëzie.

In een aantal andere verslagen van congres werd aangegeven dat het congres vooral ging over de methodologie en veel minder over de nieuwe geesteswetenschappelijke inzichten die deze methoden kunnen opleveren. Tijdens het congres werden, zoals wel vaker het geval is, vooral de positieve aspecten van onderzoeksprojecten gepresenteerd. Voor bibliotheekmedewerkers die dit type van onderzoek willen ondersteunen was het daarom lastig om vast te stellen waar nog uitdagingen liggen, en waar daadwerkelijk behoefte aan bestaat. Wat wel duidelijk werd is dat er heel veel wordt geëxperimenteerd met verschillende onderzoekstools. Onderzoekers moeten vaak veel tijd investeren in het leren werken met deze nieuwe technieken. Meer gerichte informatie over de mogelijkheden en de beperkingen van specifieke tools ontbreekt heel vaak, en veel onderzoekers kunnen gebaat zijn bij een betere ondersteuning bij het gebruik van de beschikbare tools.

Het DH Benelux congres zal volgend jaar plaatsvinden op 9 en 10 juni, in Belval in Luxemburg.

Sinds de bibliotheekcollecties van het KIT en KITLV worden beheerd door de UBL beschikken we over een aanzienlijke hoeveelheid bronnen over onze voormalige koloniën. Door onze plannen met betrekking tot de Asian Library staat het Oost-Indische deel (de Indonesische collectie) volop in de belangstelling, maar dat het West-Indische deel ook zeker de moeite waard is, dat is bij minder mensen bekend.

Sinds 2014 beheert de UBL de grootste collectie op het gebied van de cultuur en geschiedenis van de (voormalige) Nederlandse Cariben. Het gaat voor de periode tot en met 1954 in totaal om ca. 3000 boeken, tijdschriften en artikelen, rond de 1000 kaarten en enkele belangrijke archiefcollecties. Dankzij een subsidie van OCW kunnen we op dit moment de gehele collectie digitaliseren, voor onszelf en voor de universiteit van Curaçao. De bibliotheek van deze jonge universiteit is namelijk gestart met de bouw van een digitale bibliotheek, die dé toegang moet gaan worden voor onderwijs en onderzoek in en over deze regio.  De Leidse collectie zal hierbinnen toegankelijk worden gemaakt als Dutch Caribbean Heritage Collections.

De digitale bibliotheek in wording heeft de naam Dutch Caribbean Digital Platform gekregen. Deze site wordt zelf weer onderdeel van het grotere DLoC – Digital Library of the Caribbean. Hierin heeft zich inmiddels al een groot aantal bibliotheken verenigd, waaronder die van de universiteiten van Florida, Suriname,  Haïti en de Bahamas.  Het DLoC consortium omvat niet alleen een gedeeld repositorium, maar er is ook een opleidings- en trainingsprogramma aan verbonden, er worden handleidingen en best practices gedeeld en instellingen kunnen een beroep doen op subsidies.

De materialen die nu worden gedigitaliseerd zijn in fysieke vorm vaak niet meer aanwezig, of slecht toegankelijk voor de lokale bevolking. Met de digitalisering van deze collectie wordt dan ook een belangrijke bijdrage geleverd aan de toegankelijkheid van deze bronnen. Hierdoor kunnen (nieuwe) vragen worden gesteld over uiteenlopende onderwerpen, zoals de geschiedenis van de voormalige koloniën, Nederlands Caribische literatuur en kunst, slavernij, of de ontwikkeling van het Nederlands. De collectie is van groot belang voor de ontwikkeling van het onderwijs, niet alleen op Curaçao, maar ook op de overige eilanden (Bonaire, Sint Eustatius, Saba, Aruba en Sint Maarten). Op basis van de teksten en afbeeldingen die beschikbaar komen, kunnen reguliere colleges worden gegeven, maar ook afstudeerscripties worden geschreven en MOOCS worden vervaardigd. En voor lagere en middelbare scholen kan eindelijk lesmateriaal worden vervaardigd waarin ook de lokale geschiedenis, geografie en biologie aan bod komen. In het DLoC repositorium zijn hiervan al een aantal interessante voorbeelden te vinden. Dankzij het corpus worden ook nieuwe, innovatieve vormen van onderzoek mogelijk. Zo kunnen de gedrukte teksten worden gebruikt voor textmining, en de kaarten voor GIS projecten.

Mooie plannen dus. Maar om dit allemaal mogelijk te maken moet eerst een aantal praktische zaken worden geregeld. Er zijn inmiddels drie batches gedigitaliseerd (meer dan 100.000 scans) en batch 4 en 5 liggen al bij digitaliseringsbedrijf Microformat in Lisse en worden momenteel verwerkt. Als alles goed gaat worden de laatste scans in januari 2016 uitgeleverd.

Een groot deel van het materiaal kan niet zonder meer beschikbaar worden gesteld aan het grote publiek. De UB van Curaçao gaat vanaf september 2015 dan ook een start maken met clearen van copyright. Totdat dit is geregeld zijn de materialen in het repositorium alleen als een zogenaamde snippet of fragment te bekijken, vergelijkbaar met Google Books. En fysieke bezoekers krijgen de mogelijkheid om scans te printen in de bibliotheek. Op die manier krijgen bewoners van de Nederlandse Antillen in elk geval beschikking over hun eigen culturele erfgoed.